OLUMSUZ PEKİŞTİRME
Yeni davranış kazandırmak ya da bir davranışı artırmak üzere kullanılan bir diğer teknik olumsuz pekiştirmedir. Olumsuz pekiştirme, gelecekte tepkinin ortaya çıkma olasılığını ve oranını arttıran bir tepki izleyen sürecin hemen ardından itici uyarının ortadan kaldırılmasıdır. Örneğin, bir çocuk mağazada oyuncak aldırmak için ağlar ve ailesi çocuğun ağlamasını durdurmak için çocuğa oyuncağı alır. Çocuğun istediği oyuncağı elde ettiği zaman itici durum (ağlama) sonlanmış olduğu için çocuğun ağlayarak nesne elde etme davranışı olumsuz pekiştirme ile pekiştirilmiş olur.
Olumsuz pekiştirme kavramını daha açık olarak ele almak amacıyla, pek çok araştırmacı ve uzman tarafından üzerinde uzlaşı sağlanmış olan bu tanımda yer alan kilit sözcükleri ayrıntılı olarak inceleyelim. ‘Artma’ sözcüğü bir tür pekiştirmenin oluştuğunu ifade etmektedir. Olumlu pekiştirme de öğrenci için ortamı uyaran eklenirken, olumsuz pekiştirme de ortamdan herhangi bir uyaranın kaldırılmasının hedeflenmesi ‘ortadan kaldırma’ ya karşılık gelmektedir.
Son olarak ise, olumsuz pekiştirme tanımında ‘koşula bağlı’ açıklaması yer almaktadır. Koşula bağlılık ise uygulamacının itici uyaranı birey istenen hedef davranış gerçekleştirinceye değin kaldırmamasıdır. Uygulamacı, itici uyaranı birey istenen hedef davranış gerçekleştirinceye kadar kaldırmaz.
Örneğin, uygulamacının ‘’Mehmet, oyun odasına arkadaşlarının yanına gitmeden önce boyamanı tamamlamalısın’’ demesi olumsuz pekiştirmeyi kullanmasıdır. Burada itici uyaran diğer çocukların boyamalarını bitirip oyun odasına girmesine rağmen Mehmet'in sınıfta kalmasıdır.
Öğrenci bir itici uyaran dan kaçmak ya da son vermek için bir davranış sergilediğinde olumsuz pekiştirme meydana gelmiş olur. Otizmli çocukların sevmedikleri ya da kaçınmak istedikleri birçok şey olduğu için olumsuz pekiştirme otizmli çocuklarda genellikle etkili bir süreçtir. Otizmli çocukların genellikle sosyal etkileşim den hoşlanmadıkları bilinen bir gerçektir. Bir beceriyi tamamlama ya da uygulamacı yönergesini yerine getirmesine bağlı olarak öğrencilerin ‘’yalnız geçirilecek zaman’’ kazanmalarına izin verme oldukça etkili olabilir.
Örneğin, Kerem yakın fiziksel yakınlıktan hoşlanmamak tır. Öğretmeni kerem'in uyum becerisini arttırmak için olumsuz pekiştirme kullanmaktadır. Kerem bir beceriyi ya da bir becerinin bir parçasının tamamlayıncaya kadar öğretmeni Kerim'in yanında oturuyor, Kerem beceriyi tamamladıktan sonra uygulamacıdan uzaklaşabiliyor. Süreç içerisinde Kerem'den uygulamacının yanından ayrılmadan önce hedef davranışı daha büyük miktarlarda tamamlanması istenmektedir.
Olumsuz pekiştirme ve ceza çoğu zaman iki nedenle birbirleriyle karıştırılmaktadır. İlk olarak, olumlu pekiştirmenin ‘genel’ adı ödül olduğundan olumsuz pekiştirmeyi pekiştirme nin tersi olan bir ceza tekniği olarak yorumlanabilmektedir. Terimler, ‘olumlu’ ve ‘olumsuz’ olarak ifade edilmekle birlikte ‘iyi’ ve ‘kötü’ olan ifade etmemektedirler. İkinci bir karışıklık kaynağı da hem olumsuz pekiştirme hem de cezanın birçok kişi ‘’itici’’ gelebileceği gerçeğidir. Aynı uyaranın bir bağlamda olumsuz pekiştireç ve başka bir bağlamda ceza olarak kullanılabileceği doğru olmasına rağmen hem uyarının doğası değişir hem de davranış üstündeki etkisi değişir.
